به گزارش نسیم سرخس، انرژی هستهای اگرچه در گذر زمان زمینه‌‌‌‌ای برای ساخت سلاح‌‌‌‌های مرگبار بوده، اما نمی‌‌‌‌توان اثرات مثبت این انرژی نهفته در دل ذرات را ندید؛ در طول نیم‌قرن گذشته در پرتو تلاش‌های دانشمندان در سراسر جهان فناوری هستهای نقش مهمی را در توسعه صنعت، کشاورزی و پزشکی ایفا کرده است.
استفاده رادیو ایزوتوپ‌ها در شناسایی و درمان بیماری‌ها، کاربرد فناوری هستهای در تولید برق و تولید مواد باکیفیت و مقاومت ویژه و همچنین تولید محصولات کشاورزی مقاوم در برابر خشکسالی و آفات فقط برخی از کاربردهای این علم در پزشکی، صنعت و کشاورزی است.
فن‌آوری هستهای چیست؟
دانش تبدیل اورانیوم طبیعی که در طبیعت وجود دارد از طریق شکاف اتم‌ها به اورانیوم غنی‌شده که دارای انرژی بسیار زیاد است، فناوری هستهای نام دارد.
فرآیند تهیه سوخت هستهای از اورانیوم، فرآیند بسیار پیچیده و ظریفی است و دانش انجام این کار ازجمل دانش‌های پیشرفته بشری است؛ تبدیل اورانیوم غنی‌شده، راه‌های مختلفی دارد که دو نوع رایج آن از طریق سانتریفیوژ و از لیزر است.
کشورهای قدرتمند جهان، دانش هستهای را در انحصار خود گرفته‌اند و به‌راحتی اجازه دسترسی دیگر کشورها به این دانش را نمی‌دهند و در حال حاضر حدود ۸ کشور این دانش را در اختیار دارند.
فناوری هستهای علاوه بر تأمین انرژی پاک، کمک می‌کند تا تشخیص پزشکی بهبود یابد، بیماری‌های بشری درمان شود، تغذیه بشر افزایش یابد، از سلامت حیوانات اهلی مراقبت شود، منابع آبی توسعه یابند، حیوانات خطرناک نابود شوند، بهره‌وری کشاورزی بهبود یابد، مواد غذایی تأمین شود، کنترل کیفیت صنعتی تقویت شود و علم شناخت محیط زیست پیشرفت یابد.
آنچه در ادامه می‌آید در یک تقسیم‌بندی کلی، کاربردهای انرژی هستهای در دو بخش نظامی و غیرنظامی با اهداف صلح‌جویانه قرار می‌گیرد و یکی از مصادیق اهداف صلح‌جویانه، کاربرد آن در علم پزشکی است؛ علمی که بی‌‌‌‌تردید نجات جان تک‌‌‌‌تک ما وابسته به آن است؛ در این گزارش سعی داریم به گوشه‌ای از کاربردهای انرژی هستهای در علم پزشکی بپردازیم.
کاربرد انرژی هستهای در بخش پزشکی و بهداشتی
انرژی هستهای بر عوامل اجتماعی تأثیر مثبت می‌گذارد و پیامد این تأثیر، ارتقای سلامت و رفاه در جامعه است.
امروزه ثابت شده است که رفاه، عامل مؤثری در کاهش سوءتغذیه و بیماری‌ها بوده و برای اینکه کشوری پیشرفته و در رفاه داشته باشیم و نیازهای جامعه تأمین شود، باید از انرژی‌های کم‌خطر و کم‌هزینه‌تر استفاده کنیم.
کشورهای دارای این فناوری هرروز با کشف کاربردهای جدید بر منابع درآمدی خود می‌افزایند و کشورهای فاقد این دانش ناچار به واردکردن این فناوری و یا اعزام بیماران خود به کشورهای پیشرفته هستند و درنتیجه از دست دهنده منابع ارزی کشور خود خواهند بود.
طبق آمارهای سازمان بهداشت جهانی، میزان افراد سرطانی در کشورهای درحال‌توسعه تا سال ۲۰۱۵ هرساله ۱۰ میلیون نفر افزایش می‌یابد؛ این در حالی است که شیوه‌های زندگی در حال تغییر است.
اکثر کشورهای درحال‌توسعه دارای متخصصان کافی در این زمینه یا دستگاه‌های رادیوتراپی نیستند تا بتوانند به‌طور مؤثر و ایمن با بیماران سرطانی خود تعامل کنند؛ در بیش از ۱۵ کشور آفریقایی و چند کشور آسیایی، حتی یک دستگاه رادیوتراپی نیز وجود ندارد.
تکنیک‌های هستهای در ساخت داروهای هستهای
از تکنیک‌های هستهای در ساخت داروهای هستهای نیز استفاده می‌شود؛ به‌طورکلی می‌توان موارد زیر را به‌عنوان مصادیق کاربرد تکنیک‌های هستهای در حوزه پزشکی نام برد:
* تهیه و تولید رادیو داروی ید ۱۳۱
* تشخیص بیماری‌های تیروئید و درمان آن‌ها
* تهیه و تولید کیت‌های رادیو دارویی جهت مراکز پزشکی هستهای
* کنترل کیفی رادیو داروهای خوراکی و تزریقی برای تشخیص و درمان بیماری‌ها
* تهیه و تولید کیت‌های هورمونی
* تشخیص و پیگیری درمان سرطان پروستات
* بررسی مراکز عفونی در بدن
* تشخیص سرطان‌های کولون، پانکراس، روده کوچک و برخی سرطان‌های سینه
* شناخت محل تومورهای سرطانی و بررسی تومورهای مغزی، سینه و ناراحتی‌های ریوی
* تصویر گیری بیماری‌های قلبی، تشخیص عفونت‌ها و التهاب مفصلی، آمبولی و لخته‌های وریدی
* تشخیص کم‌خونی‌ها یا سندرم اختلال در جذب ویتامین ب ۱۲
* تولید دزیمترهای جیبی و محیطی
* استریلیزاسیون لوازم پزشکی یک‌بارمصرف
* پرتودرمانی
تشخیص و درمان بیماری‌ها با کمک مواد هستهای
موارد زیر ازجمله مصادیق کاربردهای صلح‌آمیز هستهای در امور پزشکی است:
* اسکن تمام اندام‌های ریه، دستگاه گوارش، مجاری اداری، بیماری‌های استخوانی و تشخیص بیماری‌های
* تشخیص دقیق‌تر پرکاری تیروئید، گواتر و سرطان‌های این غده
* تشخیص سرطان‌های کلیوی و مغزی با استفاده از مواد هستهای و دسترسی به‌درستی روند بیماری و عاقبت
* تشخیص سریع و به‌موقع غده‌های عفونی در بدن، تشخیص عفونت‌ها و دردهای مفصلی، لخته‌های وریدی و کم‌خونی
* تشخیص و درمان سرطان پروستات، تشخیص محل تومورهای سرطانی و تشخیص سرطان‌های کولون(روده)
فن‌آوری هستهای علاوه بر استفاده در دستگاه‌های رادیوگرافی و عکس‌برداری، در درمان برخی سرطان‌ها هم مورداستفاده قرار می‌گیرد.
درمان سرطان با استفاده از پرتوهای با منشأ هستهای انجام می‌شود که پرتودرمانی یا رادیوتراپی نامیده می‌شود؛ پرتودرمانی(Radiotherapy) استفاده از پرتوهای یون‌ساز برای از بین بردن یا کوچک کردن بافت های سرطانی است.
در این روش در اثر آسیب DNA، سلول‌های ناحیه درمان(بافت هدف) تخریب و ادامه رشد و تقسیم غیرممکن می‌شود؛ اگرچه پرتو علاوه بر سلول‌های سرطانی به سلول‌های سالم نیز آسیب می‌رساند ولی اکثر سلول‌های سالم بهبودی خود را دوباره به دست می‌آورند.
هدف از پرتودرمانی از بین بردن حداکثر سلول‌های سرطانی با حداقل آسیب به بافت‌های سالم است؛ روش‌های مختلفی برای پرتودهی و انتقال اشعه باقدرت نفوذ متفاوت وجود دارد، علاوه بر این تعدادی از روش‌های پرتودهی می‌تواند به‌طور دقیق و کنترل‌شده برای درمان ناحیه کوچکی از بافت بدون آسیب به بافت و اندام‌های اطراف استفاده شود، درحالی‌که برای درمان نواحی بزرگ‌تر از انواع دیگر پرتو استفاده می‌شود.
در تعدادی از بیماران هدف از درمان تخریب کامل تومور و بعضی کوچک کردن تومور یا کاهش علائم آن است؛ در هر بیمار طراحی درمان برای محافظت بافت‌های سالم تا حد امکان انجام می‌شود؛ نیمی از بیماران سرطانی پرتودرمانی می‌شوند؛ پرتودرمانی ممکن است به‌صورت منفرد یا همراه با دیگر روش‌های درمان سرطان(شیمی‌درمانی یا جراحی) مورد استفاده قرار گیرد حتی در بعضی موارد ممکن است بیش از یک روش پرتودرمانی به کار گرفته شود.
با اشاره به موارد فوق، تولید مواد هستهای لازمه پیشرفت در علوم پزشکی و حق مسلم ملت ایران است تا برای رسیدن به مرحله توسعه‌یافتگی از دانش هستهای بهره‌مند شود.
نویسنده: سیما علی میرزایی- کارشناس ارشد فیزیک هستهای
انتهای پیام/
