هر چند مخالفان این سریال هم بی کار نشسته‌اند و او را به تحریف تاریخ متهم کرده‌اند اما تاکنون هیچ مصداقی برای گفته‌های خود بیان نکرده و تنها به بیان حواشی سریال بسنده کرده‌اند!
در این بین و در حالیکه روزهای پایانی پخش این سریال سپری می‌شود خبرنگار مشرقگفت‌و‌گویی داشته است با محمدرضا ورزی نویسنده و کارگردان سریال «معمای شاه» که در زیر آن را می‌خوانیم:
حرف معمای‌شاه این بود: عدم استقلال شاه و عدم اعتقادش به اعتقادات مردم
– در سریالتان بازیگر نقش محمدرضا در ارتباط با هر قضیه مهمی یا هر مشکلی بلافاصله اظهار نظر می‌کند آن هم بدون مشورت، آیا این نشان دهنده شخصیت باهوش او و بعنوان تعریف از وی نبوده است؟
دقیقاً، چون شاه فردی بسیار باهوش بوده است و بسیار قدرتمند، اتفاقاً ما در این سریال می‌خواهیم همین را نشان بدهیم که امام راحل چه شخصیتی را سرنگون کرده است، اگر ما او را فردی ضعیف نمایش دهیم که جوانان و نوجوانان می‌گویند حتی یک طلبه هم قادر بود او را از تخت پایین بکشد! بعد هم ما در این سریال بیشتر به وابستگی شاه پرداختیم چرا که حرف ما در معمای شاه دو چیز بود اول اینکه استقلال کشور کاملاً منتفی شده بود بگونه‌ای که خود آمریکایی‌ها این اواخر به او گفته بودند کمی از ما فاصله بگیر که بعد آمد گفت من دیگر به چشم آبی‌ها باج نمی‌دهم!
شاه حتی اگر می‌خواست نخست وزیر خود را هم عوض کند باید از آمریکایی‌ها اجازه می‌گرفت! برای برکنار کردن علی امینی حتی مجبور شد برود آمریکا و آنجا حضوری بتواند رضایت آنها را بگیرد!
و دوم اینکه اعتقادی به اعتقادات این ملت نداشت با اینکه ظواهری را هم نشان می‌داد البته رفت مکه یا مشهد ولی مشخص بود اینها ظاهری و برای فریب مردم است.
– چرا فساد دربار را به عنوان مؤلفه‌های مهم در انقلاب نشان نداده‌اید؟
بخاطر اینکه این دو دلیلی که ذکر کردم به نظر من مهمترین دلایل انقلاب و مهمترین حرف معمای شاه است، از طرفی تلویزیون ما نجابت دارد و نمی‌توان عریان این مسئله فساد دربار را در سریال بیان کرد، و ضمنا نمی‌خواستیم سیاهنمایی کنیم.
مسعود بهنود در شکبه بی‌بی‌سی گفته بود که معمای شاه سیاهنمایی می‌کند در حالی که خود او در کتاب «سه زن» خودش درباره خاندان پهلوی پر است از سیاهنمایی، ولی بنده اعتقادی به سیاهنمایی ندارم چون خود ماجرای خاندان پهلوی گویای همه چی هست.
نمی‌خواستم نکات مثبت شاه را نشان بدهم/ شاه دچار بیماری خود شیفتگی بوده است
– در طرف مقابل برخی می‌گویند چرا نکات مثبت شاه در معمای شاه بیان نشده است؟
به این دلیل که من نمی‌خواستم نکات مثبت او را بیان کنم بلکه می‌خواستم چرایی پیدایش این انقلاب را بیان کنم. قطعاً اگر نکات مثبت مهم و بزرگی داشت مردم انقلاب نمی‌کردند. چرا شاه یک مرجع تقلید را تبعید کرد؟ امام از اول که بنای مبارزه نداشت در سالهای ابتدایی امام شاه را فقط نصیحت می‌کرد، نامه‌های ایشان وجود دارد اوایل به شاه می‌فرمایند: «حضرت همایونی»، بعد کم کم می‌شود «ای آقای شاه من نصحیت می‌کنم تو را». نکته دیگر اینکه مانند یک پدر نصیحت می‌کرد وی را.
به هرحال شاه توجه نکرد به این نکته به این دلیل که هم غرور داشت و هم دچار بیماری خودشیفتگی بود یعنی پرونده پزشکی داشته است شاه در همین مورد خودشیفتگی‌اش البته در یکی از کشورهای اروپایی و متاسفانه هنوز هم در بین شهروندان کشور خودمان این بیماری کم هم نیست حتی در همین صنف خود ما هنرمندان!
نشانه‌های این خودشیفتگی شاه هم بوسیدن دست و پای او بود و اینکه انتظار داشت که دیگران در برابر او اینگونه باشند در حالیکه حضرت امام چگونه برخورد می‌کردند با کسی که در جلوی ایشان تعریفی از شخصیت‌شان می‌کردند؟
یک فرد این چنینی با یک مرجع تقلید در کشور ما که این همه طرفدار داشته است و مردم تعصب داشته‌اند به آن مرجع چنان رفتاری را کرده است! یعنی دهن کجی به اعتقادات میلیون‌ها مسلمان کشور خود. یا پروژه حذف قرآن کریم یا تغییر سال هجری شمسی به شاهنشاهی یا پست‌های حساس برای بهائیان ضد شیعه! ملت ایران هم همچین کارهایی را برنمی‌تابند. ملت ایران به سه چیز بسیار حساس بوده‌اند، اعتقادات خود ناموس خود و خاک خود و شاه به هر سه آنها تعرض می‌کرد.
مثالش همین قضیه استقلال بحرین. اتفاقا اولین کشوری هم که استقلال بحرین را به رسمیت شناخت همین دولت شاه بوده است!
– البته مدعی بودند که بخاطر جزایر تنب کوچک و بزرگ بحرین را واگذار کرده است؟
این هم خنده‌دارترین دلیل است. چون باید پرسید چرا برای خاک کشورت خاک منطقه‌ی دیگر کشورت را دادی؟ مگر هیچ راه حل دیگری ندارد؟ پس ارتش مقتدرش چه می‌شود؟ فرض کنید خرمشهر را گرفته‌اند و ما برای آزادی آن آذربایجان را می‌دهیم در مقابلش شما خرمشهر را به ما برگردانید! این مضحک‌ترین کار برای پادشاه یک کشور می‌تواند باشد. در حالیکه بعد از انقلاب مردم ما با ایستادگی و مقاومت توانستند با لطف الهی خرمشهر را به کشورمان برگرداننند.
در معمای شاه تنها به چرایی انقلاب مردم اشاره کرده‌ام
– در مورد نفوذ بهائیت در کشور در معمای شاه نسبت به عمارت فرنگی بسیار دقیق‌تر و مصداقی‌تر این مطلب به نمایش درآمد ولی چرا برخورد مردم با این توطئه شوم را در معمای شاه نشان ندادید؟
اکثر دولت‌های زمان پهلوی را بهائیت مصادره کرده بود از خود نخست وزیر تا وزیر و وکیل و مردم ایران هم همچنین مسائلی را نمی‌توانند بپذیرند. از طرفی من این حرکت‌های مردمی را خیلی نمی‌خواستم به تصویر بکشم چون فرصت کافی نبود از طرفی خود مردم هم بوده‌اند و دیده‌اند اما بنده به چرایی انقلاب مردم پرداختم آن هم مشخص است که حاکمیت بوده است و ما این قسمت تاریخ را به تصویر کشیدم.
حرف «ر» جزو لهجه شاه نبوده است بلکه جزو پُز او بوده است
– چرا بازیگر نقش محمدرضا شاه در دوران میانسالی مقدار لهجه‌دار شده است و مشخصاً حرف «ر» را می‌گوید ولی بازیگری که نقش جوانی او را داشت اینگونه نبود؟
به این دلیل که این جزو لهجه شاه نبوده است بلکه جزو پز او بوده و به عنوان پرستیژ آن را در گویش خود اضافه کرده است بگونه‌ای که برخی از نزدیکانش مثل فردوست هم بعدها این حرف را “ر” را در گویش خود اضافه کردند.
– در مورد نقش‌های مبارزان انقلابی و خود حضرت امام هم گریم‌ها و هم صداگذاری و دوبله این عزیزان بسیار شبیه خود شخصیت‌ها شده است اما یکی از انتقاداتی که در مورد بازیگر نقش مقام معظم رهبری در قبل از انقلاب که آقای علیرضا مهران آن را بازی کرده است این است که نه گریم خیلی به واقعیت شبیه است و نه صدایی که روی نقش گذاشته شده است.
ما بخاطر ملاحظاتی که داشتیم خیلی نمی‌توانستیم روی این نقش مانور بدهیم به این دلیل که هم حساسیت و هم انتظارات مردمی نسبت به این نقش بسیار زیاد است. ولی در مورد گریم و صدا اتفاقاً شباهت‌ها زیاد است ولی اگر دقت کنید تصاویر حضرت آقا در سنین مختلف تفاوت می‌کند به همین دلیل شاید دوستان تصور غلطی را داشته‌اند البته در سکانس مدرسه علوی آقای مهران این نقش را مشخص‌تر و کامل‌تر بازی خواهد کرد.
معمای‌شاه تنها سریالی بوده که سازمان پولش را به تهیه کننده نداده است
– در یک مصاحبه تهیه‌کننده سریال گفته بود بودجه معمای شاه حدود ۴۰ تا ۵۰ میلیارد بوده است آیا این مطلب صحت دارد؟
حقیقتش بنده اطلاع درستی ندارم و اجازه بدهید من سراغ این مسائل نروم البته باید بگویم این سریال تنها پروژه الف سازمان بوده است که بودجه آن را به تهیه کننده نداده‌اند بلکه مستقیماً خود سازمان هزینه‌ها را پرداخت می‌کرده است.
– یعنی قراردادها را هم سازمان با بازیگران بسته است؟
خیر تهیه کننده قراردادها را می‌بست ولی سازمان باید تأیید می‌کرد و برای دستمزدها هم تهیه کننده لیست افراد را برای صدا و سیما ارسال می‌کرد و آنها دستمزد همه را پرداخت می‌کردند.
معمای‌شاه کم هزینه‌ترین سریال الف صدا و سیما بوده است
– پس حقوق‌های نجومی بازیگران معروف را در این سریال نداریم؟
به هیچ وجه. اتفاقاً ما کم هزینه‌ترین سریال الف صدا و سیما بوده‌ایم و برای اینکه همین مسائل و همین حرف و حدیث‌ها پیش نیاید این شکل هزینه کردها به پیشنهاد خودم و تهیه کننده انجام شد و سازمان برای هزینه‌های جاری و اجاره مکان‌ها و یا ماشین‌های قدیمی به تهیه کننده تنخواه می‌داد و تا فاکتور رسیدها را نمی‌گرفتند و بررسی روی فاکتورها نمی‌کردند پولی هم پرداخت نمی‌کردند به ایشان یعنی همه مسائل مالی خیلی دقیق حساب شده است. و تمام ارقام را بخصوص دستمزد هنرپیشه‌ها را باید صدا و سیما تأیید می‌کرد؛ اتفاقا بوده است قراردادی که سازمان مبلغ قرارداد او را قبول نکرد و مجبور شدیم با آن هنرپیشه مشهور خداحافظی کنیم بخاطر همین مسئله، این مطلب خیلی هم شفاف است و مابقی ادعاها تهمت و دروغ است حتی صدا و سیما می‌تواند کامل هزینه‌ها و قراردادها را هم اعلام کند به این دلیل که همه چیز شفاف و مشخص است.
حتی سازمان حقوق‌های افراد را از طریق تهیه کننده هم پرداخت نمی‌کرد بلکه مستقیم به حساب خود هنرپیشه‌ها و عوامل می‌ریخت و خود تهیه کننده هم اسمش داخل لیست کنار بقیه عوامل بود.
من که گفتم دیگران بیایند و بسازند پس چرا کسی جلو نیامد؟
– این مسئله که بیان کردید یکی حرف و حدیث‌های پشت سر شما و سریال معمای شاه است یا مثلا می‌گویند چرا این پروژه به این بزرگی را به آقای ورزی داده‌اند یا چرا بودجه عظیم برای یک سریال الف را به ایشان داده‌اند؟
اصلا بودجه عظیمی نبوده است. چرا که اگر شما مقایسه کنید بودجه ساخت معمای شاه را با سریال‌های الف قبلی یا حتی آتی سازمان به این مطلب پی خواهید برد.
بعدش هم چرا به ورزی دادند؟ من که همان روی اول گفتم که دیگران بیایند بسازند پس چرا کسی جلو نیامد؟! بنده هدفم فقط همین بود که این کار ساخته شود نه اینکه خودم این پروژه را انجام دهم. چه کسی گفته است که من بال بال زدم که بیایم و این کار را انجام دهم اصلا همچین چیزی نبوده است. چه کسی هست که دوست داشته باشد با کله برود در لانه زنبور که همه زخم زبان‌ها را هم بشنود؟
بنده جرأت کردم و جلو آمدم واقعاً اگر من نمی‌ساختم دیگران جلو می‌آمدند؟ اتفاقاً خودم همان اول گفتم اگر کسی می‌خواهد این پروژه را بسازد بیاید و فیلمنامه را به او بدهم و او بسازد اصلا بنده ادعایی نداشته‌ام الان هم ادعایی ندارم هیچ ادعایی؛ از همه دوستان کوچکترم، همه هم از من بهتر می‌سازند، دنبال خودنمایی هم نبوده‌ام بلکه نگاهم و هدفم چیز دیگر بوده است.
– کار بعدی چه پروژه‌ای خواهد بود؟
هیچ فکری نکرده‌ام، نه فکر کرده‌ام و نه تحقیقی کرده‌ام، خسته‌ام ولی دیگران خسته‌ام نکرده‌اند چون پوستم کلفت‌تر از این حرف‌ها است. خسته‌ام چون ۵ سال برای این پروژه وقت گذاشته‌ام که بخشی از آن برای نگارش بود بخشی برای پیش تولید و بخشی هم برای ساخت. ۹۵ قسمت سریال الف را ما تنها در ۵ سال تمام کردیم ولی سریالی بوده است ۴۰ قسمتی که ۸ سال طول کشید!
اگر سریال کم‌بیننده است چرا حتی صدای بی‌بی‌سی هم درآمده؟
– این آمارها و نظرسنجی‌هایی که بر علیه معمای شاه پخش می‌کنند به چه دلیل است؟
مشخص است که جوسازی است. اگر آمار کم بود چرا اینقدر موضع می‌گیرید علیه سریال؟ چرا حتی صدای مسعود بهنود هم در بی‌بی‌سی درآمده است؟ آیا برای یک سریال که بیننده کم دارد این همه هیاهو می‌شود؟
– فکر می‌کنید دیگر همکارانتان این راه شما را ادامه بدهند؟
این شروع کار بود توهین‌ها را من شنیدم و تحمل کردم تا دوستان دیگر و جوانان هنرمند بیایند و ادامه بدهند این راه را. بنده هیچ ادعایی ندارم چون اصلا نمی‌گویم شاهکار انجام داده‌ام با این ۲۰ سال تجربه هنری‌ام یک کار کوچکی انجام داده‌ام که امیدوارم بشود از آن استفاده کرد.
برای خودمان هم جالب است که هیچ قسمت سریال ممیزی نشد
– قسمتی بوده است که سازمان از سریال حذف کند و ممیزی شود؟
ابداً، خیلی هم برای خودمان جالب بود که قسمت خاصی حذف نشد در سریال، البته بوده در حد حذف یک دیالوگ ولی اینکه بخشی را سازمان سانسور کند به هیچ وجه ما نداشتیم. البته بنده خیلی خوب می‌شناسم صدا و سیما را که هم مخاطب راضی باشد و هم سازمان.
– معمای شاه تا چه زمانی از انقلاب را به تصویر می‌کشد؟
معمای شاه در ۹۵ قسمت تا پیروزی انقلاب اسلامی در روز ۲۲ بهمن را به نمایش خواهد کشید. البته یک قسمت هم خود بنده قرار است که در خدمت مردم شریف ایران در مورد روند تولید و مستندات سریال توضیحاتی را ارائه کنم یعنی به گمانم ۱۳ بهمن ماه پرونده معمای شاه بسته خواهد شد.
– ظاهراً قرار بود ۶۰ قسمت ساخته شود سریال معمای شاه یعنی تغییر کرد این تعداد؟
۶۰ قسمت شصت دقیقه‌ای که ما خودمان دیدیم یک ساعت زمان برای پخش هر شب پی در پی زیاد است و شاید خسته کننده بشود که آن را ۴۵ تا ۵۰ دقیقه تغییر دادیم.
اگر کسی مرد این میدان است بیاید جلو نه اینکه فقط شعار و انتقاد کند
– و نکته آخر
پرداختن به شخصیت‌های انقلاب بسیار کار سختی است. اگر کسی مرد این کار هست بیاید داخل میدان فقط شعار و ادعا و انتقاد نکنند. چون هم کار سختی است هم مسئولیت سنگینی دارد. اینکه کسی رهبر انقلاب را به تصویر بکشد ولو اینکه حتی یک گوشه‌ای از مبارزاتش باشد وگرنه کار سختی است به این دلیل که توقعات بالا است هم از سوی مردم و هم از سوی مسئولین و اگر یک مقدار بی‌توجهی بشود صدای همه در می‌آید.
این مطلب برای همه شخصیت‌های انقلاب هست به خصوص در مورد رهبران انقلاب هم مرحوم امام و هم حضرت آقا. برای همین کار خیلی سخت می‌شود.
هر چند یک سری مسائلی بود که ما این سختی‌ها را لمس نمی‌کردیم.
