به گزارش نسیم سرخس به نقل از شبکه اطلاع رسانی راه دانا به نقل از خبر ایرانی، یا شکست یا پیروزی؟ این عبارت دیگر در مذاکرات هسته‌ای ایران با ۱+۵ نمی‌تواند معنای دقیقی داشته باشد. تنها ۲۴ ساعت تا پایان ضرب الاجل زمانی ۳۰ ژوئن برابر با ۱۰ تیر زمان باقی است اما در مقابل هتل پله کوبرگ نشانه‌ای از ناامیدی چندانی به چشم نمی‌خورد.
این پرونده در این ۱۳ سال هم بن‌بست‌های فراوان را تجربه کرده است و هم در دو سال گذشته چند ضرب‌الاجل را. دوئل دیپلماسی هسته‌ای ایران با جنگ تحریم ۱+۵ حتی با به صدا درآمدن زنگ‌های ۳۰ ژوئن هم به پایان نخواهد رسید. این دیپلماسی به قول معروف به بازی بیسبالی می‌ماند که حتی در ثانیه‌های پایانی هم نمی‌توان آن را تمام شده خواند. جمع وزرا در وین جمع شده است.
محمد جواد ظریف از ایران، جان کری از امریکا، لوران فابیوس از فرانسه، فیلیپ هاموند از انگلستان، اشتاین مایر از آلمان و البته خانم فدریکا موگرینی، مسوول سیاست خارجی اتحادیه اروپا. از جانب چینی‌ها معاون وزیر امور خارجه خود را به وین رسانده است و خبرهای ضد و نقیضی هم در خصوص حضور سرگئی لاوروف، وزیر امور خارجه روسیه به وین ظرف دوشنبه تا سه‌شنبه می‌رسد. همه آمده‌اند تا مقدمات رسیدن به توافق جامع هسته‌ای را مهیا کنند؛ مقدماتی که گویا هنوز هم با وجود گذشت ۲۰ ماه تمام ابعاد آن در کنار هم قرار نگرفته است. امروز دیگر شکی وجود ندارد که هم ایران و هم شش کشور مقابل آن در مذاکرات توافق می‌خواهند اما توافقی که مختصات آن برای هرکدام از آنها متفاوت است و در کنار هم قرار دادن این مختصات و رساندن آن به برآیندی مشترک سخت است.
با ورود خبرنگاران و اهالی رسانه به مذاکرات اکنون کار برای وزرای امور خارجه و تیم‌های مذاکره‌کننده هم سخت‌تر شده است. هر رسانه‌ای از ظن خود یار یا بار مذاکرات می‌شود و بخشی از وقت مذاکره‌کنندگان هم باید صرف مدیریت این جریان سازی‌های رسانه‌ای شود.
هشتمین دور از مذاکرات هسته‌ای میان ایران و ۱+۵ در پله کوبرگ در جریان است. این دور می‌تواند آخرین دور از این مرحله مذاکراتی میان دو طرف باشد. چه توافقی صورت بگیرد و چه دو طرف نتوانند مقابل دوربین‌ها از تفاهم نهایی سخن بگویند، باید این دور را پایان این فاز مذاکراتی دانست. در حال حاضر تمام تمرکز طرفین بر رسیدن به توافق جامع هسته‌ای در روزهای نخست ماه جولای و در کمترین فاصله پس از ۳۰ ژوئن است. تمدید چندماه دیگر به فعل ممنوعی بدل شده است که دو طرف از ابراز آن هم وحشت دارند. اگر ایران و شش کشور مقابل آن نتوانند در این بازه زمانی به جایی برسند در حقیقت در شرایط خاصی قرار خواهند گرفت که مختصات سیاسی، حقوقی و فنی آن در آن فضا قابل بحث خواهد بود. شاید تمدید مذاکراتی تا این اندازه جدی و پیچیده اگر حاشیه‌ها دست به کار تخریب نشده بودند کار آسان‌تری بود. اصلی‌ترین نگرانی‌ای که وجود دارد بحث کنگره امریکا است؛ نهادی که بر اساس موافقت اجباری باراک اوباما با طرح آن می‌تواند پس از انجام مذاکرات و رسیدن طرفین به متن تمیز شده توافق جامع هسته‌ای آن را به رای گذاشته و به آن رای منفی بدهد. در شرایطی که ایران و ۱+۵ نتوانند تا نهمین روز از ماه جولای به توافق هسته‌ای دست پیدا کنند مدت زمان در اختیار کنگره برای بررسی آن از ۳۰ به ۶۰ روز افزایش پیدا خواهد کرد. بازه زمانی که می‌تواند برای فضاسازی‌های سیاسی و تخریب کل روند بسیار مضر باشد. تیم‌های کارشناسی و مدیران سیاسی ایران و ۱+۵ تلاش می‌کنند متن نهایی توافق را که شامل ۲۰ صفحه متن اصلی و قریب به چهار تا پنج ضمیمه است تا حد امکان تمیز کرده، از کروشه‌های آن کاسته و در نهایت باقیمانده غربال شده‌ای را که اختلاف‌های آن قابل حل در این سطح نبوده به دست وزرا بسپارند. در چنین شرایطی نگارش ۵۰ صفحه ضمایم به تنهایی کاری بس نفس‌گیر است و این مرحله زمانی سخت‌تر می‌شود که شش کشور مقابل ایران هرکدام از این مذاکرات به دنبال منافع خاص سیاسی برای خویش هستند که الزاما این منافع با یکدیگر همخوانی و همراهی هم ندارد. بنابراین با توجه به اینکه دو طرف به احتمال قریب به یقین نخواهند توانست در بازه زمانی مدنظر به توافق دست پیدا کنند چاره‌ای وجود نخواهد داشت جز اینکه ساعت‌ها در ۳۰ ژوئن متوقف شود اما روند گفت‌وگوها و رایزنی‌های فشرده ادامه پیدا کند.
مذاکره‌کنندگان ایران و ۱+۵ در دوسال گذشته مسیر طولانی را آمده‌اند که دیگر بازگشت از آن و نیمه رها کردن آن برای هیچ کدام از طرفین نه تنها ممکن نیست که هزینه‌بر هم خواهد بود. زمان، مذاکره‌کنندگان را متوقف نخواهد کرد، اما نمایندگان شش کشور زمان را به نفع دیپلماسی متوقف خواهند کرد.
مذاکرات وین، قربانی تفاهم‌های رها شده در لوزان
۲۴ ساعت مانده به سی‌ام ژوئن نمی‌توان گفت که چه اندازه از حجم کار انجام شده است. برخی منابع از تکمیل ۹۰ درصدی سخن می‌گفتند که به نظر می‌رسد به واقعیت جاری در مذاکرات نزدیک نیست. بحث اتمام متن پیش‌نویس توافق جامع یک بحث است و به موازات آن هم بحث دیگری در خصوص تهیه کردن مقدمات اقدام‌های حقوقی و سیاسی هرکدام از طرفین و همچنین اقدام‌های مشترک برای فازهای مختلف پس از حصول توافق مطرح است. یکی از این اقدام‌های مشترک، تهیه پیش‌نویس متن قطعنامه شورای امنیت است. قطعنامه‌ای ذیل فصل هفتم که صدور آن می‌تواند برخی مفاد شش قطعنامه پیشین را کان‌لم‌یکن کند. در حال حاضر متن این قطعنامه‌ها میان ایران و ۱+۵ در دست بررسی است. ایران و ۱+۵ از پس از مذاکرات لوزان تا به امروز بر راه‌حل‌های به دست آمده در لوزان کار می‌کنند، اما مساله اینجاست که در لوزان دو طرف بر سر تمام مسائل به پارامترهای توافق دست پیدا نکردند و دو طرف برای از دست ندادن فرصت اول در دوره هفت‌ماهه تعیین شده ترجیح دادند یک تا دو مساله حل نشده را به حاشیه برانند.
بر این اساس که راه‌حل‌ها در برخی مسائل در لوزان به دست نیامد امکان تغییر موضع از سوی دو طرف ماجرا وجود داشته است که به نظر می‌رسد امریکایی‌ها در این خصوص گوی سبقت را ربوده‌اند و در بسیاری از موارد تغییر مواضع فاحشی داده‌اند. نخستین دیدارها میان ظریف و کری در وین در این دور هم به گلایه تند ایران از امریکا به دلیل تغییر مداوم مواضع اختصاص یافت. مساله نگران‌کننده‌ای که در این دور از گفت‌وگوها بیش از سایر دورهای مذاکراتی پیشین در جریان است، این حقیقت است که ایران و ۱+۵ ظاهرا به مرز خطوط قرمز خود رسیده‌اند و حتی اگر مجاز به برداشتن یک گام دیگر هم باشند، هیچ کدام نمی‌خواهند و شاید هم نمی‌توانند این گام را زودتر از دیگری برداشته و تمام کارت‌ها را خرج کنند. بسیاری از تحلیلگران معتقد هستند که ایران و ۱+۵ تا لحظه‌ای که مجبور نباشند اقدام به برداشتن گام نهایی و البته سرنوشت ساز نخواهند کرد.
چرا ظریف رفت و باز آمد؟
انتشار خبر بازگشت محمد جواد ظریف به ایران در حالی که تنها دو روز از حضور وی در وین گذشته بود به ابزاری برای اما و اگرهای بیشتر تبدیل شده است. برخی این سفر را برای رایزنی‌های نهایی میان وزیر امور خارجه کشورمان با مقام‌های عالیرتبه داخلی لازم می‌دانند.
در این قالب آقای وزیر احتمالا با حرفی جدید یا موضع‌گیری تازه مطرح شده از سوی طرف مقابل به تهران می‌رود تا نتیجه رایزنی‌های داخلی در خصوص آن را ۲۴ ساعت بعد به تهران بازگرداند. در سناریوی دوم تحلیلگران عنان تفسیر را به بدبینی سپرده‌اند و ادعا می‌کنند که این بازگشت می‌تواند به معنای توقف دستاوردها در سطح وزرا باشد. در مذاکرات هسته‌ای در واپسین روزهای ماه مارس و روزهایی ابتدایی آوریل در لوزان، همزمانی که وزرای امور خارجه سه کشور اروپایی لوزان را ترک کردند همگان از این اقدام به عنوان نشانه‌ای منفی یاد کردند اما تنها چند روز بعد دو طرف مقابل دوربین‌ها از دسترسی به تفاهمی بر سر راهکارها خبر دادند. هیچ کس نمی‌داند که در واپسین ساعات بحث‌های نفس‌گیر در لوزان چه اتفاقی افتاد؟ آیا یکی یا هر دو طرف موضع خود را تغییر دادند؟ آیا موضع‌گیری‌های برخی تیم‌ها در میان اهالی رسانه به تغییر بازی در دقیقه نود منتهی شد؟ این قبیل حرکت‌های مذاکراتی چه در حقیقتی جاری در مذاکرات ریشه داشته باشد و چه حرکتی ژست وار و تبلیغاتی باشد، در تمام بزنگاه‌های مذاکراتی در دو سال گذشته اتفاق افتاده و در حال حاضر تنها باید منتظر نتیجه آن بود. در حال حاضر سفر رییس دستگاه دیپلماسی کشورمان به تهران در این مرحله از مذاکرات را می‌توان بر اساس یک ضرورت تفسیر کرد. ضرورتی برای اتخاذ یک تصمیم سیاسی.
سند نهایی دارای سه زمان خواهد بود روزتوافق، روز عملیات و روز اجرا
در شرایطی که ایران و ۱+۵ بتوانند حتی چند روز پس از ضرب‌الاجل زمانی به توافق دست پیدا کنند باز هم تنها از یک فاز مذاکراتی عبور خواهند کرد و به فاز دیگری که بیشتر اجرایی است وارد خواهند شد. با توافق احتمالی هسته‌ای، سه روز در تاریخ همکاری‌های ایران و ۱+۵ با نظارت شورای امنیت و آژانس بین‌المللی انرژِی اتمی ثبت خواهد شد. روز توافق، روز عملیات و روز اجرا شدن. در روز توافق دو طرف تنها پایان اختلاف‌ها و رسیدن به گام تفاهم را اعلام می‌کنند. پیش از این هم گفته شده بود که این متن برجام هیچ سند بین‌المللی نیست و از امضای آن به شکل و شمایل یک توافقنامه بین‌المللی خبری نخواهد بود.
بحثی که در حال حاضر وجود دارد این است که احتمالا قطعنامه شورای امنیت ذیل فصل هفتم فردای روز توافق صادر خواهد شد که البته این مساله هم با مخالفت امریکایی‌ها روبه‌رو شده است. پس از این روز است که برجام برای بررسی به کنگره امریکا از یک سو و مجلس شورای اسلامی ایران از سوی دیگر می‌رود. البته مجلس در ایران بنای بر رای‌گیری در این خصوص را ندارد و تیم مذاکره‌کننده باید مفاد و جزییات را برای نمایندگان مردم توضیح دهد. این بازه زمانی بسته به زمان حصول توافق مابین ۳۰ تا ۶۰ روز متغیر خواهد بود. در روز عملیات، امریکا و اروپا تحریم‌های خود را لغو می‌کنند. در این روز با توجه به اینکه ایران هنوز گام‌های خود را براساس مفاد برجام برنداشته است طرف مقابل برداشته شدن انواع تحریم‌های مالی و اقتصادی با زیرمجموعه‌های آن را اعلام می‌کند و اجرایی شدن آن به پس از اجرایی شدن تعهدهای ایران موکول خواهد شد. روز سوم در این تقویم هم روز اجرا است.
روزی که دو طرف عملا گام‌های اجرایی نهایی را برخواهند داشت. پیش‌بینی می‌شود که ایران برای عملی کردن اقدام‌های خود به دو تا سه ماه زمان نیاز داشته باشد. گفته می‌شود که ایران احتمالا اجرا شدن پروتکل الحاقی را هم به روز اجرا موکول خواهد کرد. علاوه بر این هنوز دو طرف بر سر این مساله اختلافی که پرونده ایران چه زمانی از شورای امنیت خارج خواهد شد هم به تفاهم نرسیده‌اند.
وسواس در جزییات در سایه بی‌اعتمادی تاریخی
محمد جواد ظریف به تهران بازمی‌گردد و مدیران سیاسی ایران و ۱+۵ ادامه نگارش متن توافق جامع هسته‌ای را ادامه خواهند داد. تا لحظه تنظیم این خبر، جان کری و جواد ظریف مجموعا چهار بار با هم دیدار داشته‌اند که یک بار آن به مدت یک ساعت و دیداری خصوصی به شکل دونفره بوده است. پس از این دیدارها، وزرای امور خارجه دو کشور، دستورالعمل‌های لازم در خصوص چگونگی ادامه کار بر روی متن و جزییات آن را به تیم‌های خود دادند. در حال حاضر ایران و ۱+۵ نه تنها برای ادامه برنامه هسته‌ای ایران و روند برداشته شدن تحریم‌ها برنامه‌ریزی می‌کنند بلکه باید تکلیف مساله ابعاد احتمالی نظامی برنامه هسته‌ای ایران که مورد ادعای غرب است و از سال ۲۰۱۱ رسما در گزارش‌های آژانس با همین عنوان قید شده هم مشخص شود. در طرف مقابل، آژانس بین‌المللی انرژی اتمی برای مختومه اعلام کردن این پرونده و عدم تاثیرگذاری بیشتر آن بر همکاری‌های این نهاد با تهران، پیشنهاد چند مورد گفت‌وگو با دانشمندان هسته‌ای و همچنین دسترسی به محل‌های نظامی را داده است. پیشنهادی که از سوی ایران رد شده است و در حال حاضر دو طرف بر روی راهکاری مشترک برای حل آن کار می‌کنند. در نتیجه دو سال مذاکرات فشرده میان ایران و ۱+۵، آژانس بین‌المللی انرژی اتمی برای نخستین بار اراده سیاسی کافی برای حل این مساله را داشته و به دنبال راهکاری میانه برای حل و فصل آن است. در این دور از مذاکرات هسته‌ای در وین، تهران و نمایندگان آژانس سه بار با هم برای یافتن راهکاری در این خصوص دیدار داشته‌اند. در حال حاضر علاوه بر بحث در خصوص پروتکل الحاقی و همچنین اضافه شدن ضمیمه‌هایی به آن با عنوان پروتکل الحاقی به اضافه که برنامه هسته‌ای ایران در آینده را شامل خواهد شد، دو طرف باید برای حل مساله پیام دی هم به توافقی فنی دست پیدا کنند.
برخی منابع نزدیک به مذاکرات در چند روز اخیر با توجه به پررنگ شدن بحث پیام دی در رسانه‌ها تاکید کرده‌اند تا زمانی که پی‌ام‌دی حل نشود توافق اجرا نخواهد شد. اجرای آن البته با حصول توافق متفاوت است و به نظر می‌رسد که در این مرحله ایران و ۱+۵ باید تنها بر سر راهکاری برای حل پی‌ام‌دی و به شکل واضح‌تر مشخص‌تر شدن ابزار حل پی‌ام‌دی به تفاهم دست پیدا کنند. مساله دیگری که هنوز هم میان ایران و ۱+۵ حل نشده است بحث برداشته شدن تحریم‌های ایران است. چه زمانی و چگونه؟ مساله جدول زمانی رفع تحریم‌های ایران، هسته اصلی مذاکرات در این ۲۰ ماه را تشکیل داده است. ایران پیش از این بارها اعلام کرده است که در روز امضای توافق، تحریم‌های اقتصادی و مالی و تمام زیرشاخه‌های آن باید از میان برداشته شود. این در حالی است که طرف مقابل ایران بر اجرای گام به گام تعهدها تاکید دارد. یکی از راهکارهای موجود برای حل این اختلاف این است که زمانی که ایران و ۱+۵ به توافق دست پیدا کردند، شورای امنیت سازمان ملل قطعنامه مدنظر را صادر و اعلام می‌کند که تمام تحریم‌های مالی و اقتصادی ایران برداشته خواهد شد اما اجرایی شدن لغو این تحریم‌ها به زمانی موکول خواهد شد که ایران هم به تعهدهای خود بر اساس متن برنامه جامع اقدام مشترک عمل کند.
این بازه زمانی خالی در حقیقت یکی از اصلی‌ترین گره‌های باقی مانده در مذاکرات است. در این مرحله است که بی‌اعتمادی کهنه‌ای که میان ایران و ۱+۵ و به خصوص ایران و امریکا وجود دارد کار در جزییات را سخت کرده است. واژه‌های انگلیسی که در متن برنامه جامع اقدام مشترک در این خصوص قید خواهد شد باید به گونه‌ای انتخاب شود که ترجمه آن به هر زبانی دست را برای تعبیر و تفسیرهای ناصواب از نیت مذاکره‌کنندگان باز نگذارد.
دیدارهای زنجیره‌ای در کوبرگ
با بازگشت محمد جواد ظریف به ایران، همتاهای وی که خود را به وین رسانده‌اند هم به پایتخت‌های خود بازمی‌گردند و گفته می‌شود که پس از بازگشت رییس دستگاه دیپلماسی احتمالا دوباره مذاکرات در سطح وزرا از سر گرفته خواهد شد. اشتاین مایر، هاموند و فابیوس که تروییکای اروپایی را شامل می‌شوند وین را ترک خواهند کرد و گفته می‌شود که لاوروف هم روز سه‌شنبه احتمالا خود را به وین خواهد رساند. جان کری، وزیر امور خارجه امریکا به دلیل آنکه هنوز دوران نقاهت پس از آسیب‌دیدگی پا را می‌گذراند احتمالا در وین می‌ماند و پس از بازگشت ظریف با او تجدید دیدار خواهد کرد.
ظریف صبح روز یکشنبه خود را ابتدا با دیدارها و رایزنی‌های داخلی گذراند و سپس با جان کری دیدار کرد. دیدار با وزیر امور خارجه انگلیس، معاون وزیر امور خارجه چین و سپس وزیر خارجه آلمان هم در برنامه کاری روز گذشته وزیر امور خارجه ایران بود. در حالی که بازگشت ظریف به ایران در میان خبرنگاران هیاهو به راه انداخته است اما یک منبع نزدیک به تیم مذاکره‌کننده امریکا اعلام کرده که این رفت و آمد ظریف جای نگرانی ندارد و همواره در جریان مذاکرات ممکن است که وزرا در حال رفت و آمد میان محل مذاکره و پایتخت‌های خود باشند. روز گذشته یوکیا آمانو، مدیر کل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی برای دومین بار در دو روز گذشته برای دیدار با مذاکره‌کنندگان هسته‌ای به کوبرگ آمد.
ظریف پیش از ترک وین: همه خواهان یک توافق عزتمند هستند
وزیر خارجه کشورمان گفت: ما هفته گذشته که لوگزامبورگ بودیم و با وزرای خارجه سه کشور اروپایی صحبت کردیم، قرارمان این شد که شنبه و یکشنبه وزرا در وین دیدار داشته باشند. محمدجواد ظریف، وزیر خارجه کشورمان پیش از ترک وین در گفت‌وگو با خبرنگاران ایرانی گفت: بعضی از وزرا قبل از ظهر یا بعدازظهر دیروز رفتند، بعضی‌ها شب رفتند و بعضی‌ها امروز صبح می‌روند و دوباره از روز سه‌شنبه بنده به اینجا برمیگردم. برخی وزرا دیرتر برمی‌گردند. این قراری بود که ما از اول گذاشته بودیم و آقای جان کری به خاطر وضعیت جسمی‌اش احتمالا در وین خواهند ماند. ظریف گفت: آنچه مهم بود، آن بود که یکی، دو روز اینجا یک گفت‌وگوی سیاسی داشته باشیم، دستورالعمل‌های لازم را به هیات مذاکره‌کننده از طرف وزرا و هیات مذاکره‌کننده و همکاران‌مان داده شود تا روی متن‌ها کار بکند.
وی افزود: این کاری است که ما قرارمان از ابتدا این بود که توسط همکاران انجام شود و وزرا برگردند برای اینکه برسند به موضوعات سیاسی؛ دلیلی که بنده هم در این روز اگر در وین بمانم کار زیادی نخواهم داشت و باید منتظر همکاران بمانم. وزیر خارجه کشورمان گفت: قرار بود از هفته گذشته که این یک روز را در وین باشم و الان به تهران میروم و کارهای تهران را انجام می‌دهم و برمیگردم. ظریف در پاسخ به این سوال که چقدر امیدوار برای رسیدن به توافق جامع هستید، گفت: ما همیشه گفته‌ایم اگر طرف مقابل اراده سیاسی داشته باشد رسیدن به توافق جامع کاملا میسر است .وی افزود: علت اینکه می‌گوییم طرف مقابل چون راجع به اراده سیاسی طرف خودمان اطمینان داریم و می‌دانیم که جمهوری اسلامی، رهبری معظم انقلاب و ریاست محترم جمهوری و سایر مقامات کشور همه خواهان یک توافق عزتمند و با دوام هستند.
