این شبکه‌ها گرچه ابتدا کم تعداد بودند ولی با آمدن سرمایه گذاران جدید و با استقبالی که از سوی خانواده های ایرانی دیدند، به مرور تعدادشان بیشتر شد و در حال حاضر با تنوع و تکثر مشغول به فعالیت هستند و این روزها تماشای سریال های ترکیه ای در بین خانواده ها بیش از گذشته مُد شده است و بعضا از تولیدات شبکه های داخلی هم پربیننده تر هستند.
این شبکه ها با سریال های بی کیفیت ولی پر زرق و برقشان در حالی به رقیب تلویزیون و شبکه نمایش خانگی ایران بدل شدند که تلویزیون به دلیل مشکلات مالی و همچنین نداشتن مدیریت درست آثاری تولید کرد که نتوانست در این رقابت عرض اندام کند. شبکه نمایش خانگی هم که در حوزه سریال ها رونق چندانی ندارد و سریال هایی چون «دندون طلا» و «شهرزاد» که هر از چند گاهی در آن عرضه می شود، نتوانسته در این میدان تهاجم فرهنگی حرفی برای گفتن داشته باشد.
و اما مساله پخش سریال از شبکه های ماهواره ای با هدف جذب مخاطب ایرانی در چند ماه اخیر ابعاد جدیدتری به خود گرفته وگرچه خیلی دیر ولی این روزها مسئولان فرهنگی کشور را به واکنش و اظهارنظر واداشته است.
پخش یک آگهی همه را متعجب کرد
از چندی پیش یکی از شبکه های فارسی زبان که کانال های مختلفی نیز دارد اقدام به پخش آگهی یک سریال کرد که بینندگان با دیدن آن حیرت زده شدند. این سریال برخلاف تولیدات قبلی نه ترکیه ای بود نه از آمریکای لاتین و نه هند بلکه ایرانی بود! یعنی بازیگران آن ایرانی بودند و زبان سریال نیز فارسی بود. گرچه این تبلیغ در همان روزهای اولیه پخش توجه رسانه های داخلی را به خود جلب نکرد ولی چندی بعد رادیو و تلویزیون ترکیه در خبری اعلام کرد رها بی‌اوغلو بازیگر ترک، نقش اول مرد سریال کمدی «کالری ممنوع» نوشته نیما حسن نیا ساخت یک شبکه تلویزیونی فارسی‌زبان مستقر در انگلستان را ایفا خواهد کرد.
این خبر سرآغاز پرداختن به این موضوع شد و اشاره به اینکه فاز جدیدی از برنامه ریزی در شبکه های ماهواره ای فارسی زبان برای تبلیغ مسایل فرهنگی و اجتماعی مدنظرشان کلید خورده است.
همچنین این نکته نیز مورد تاکید قرار گرفت که جا انداختن تولیدات شبکه های ماهواره ای فارسی زبان به عنوان نماینده فرهنگی ایران در کشورهای دیگر خطر جدیدی است که باید هرچه سریعتر برای آن تمهیدی اندیشید. چرا که در صحبت های رها بی‌اوغلو بازیگر ترک اینگونه آمده بود: «من قصد دارم نه با سریال‌های ترک، بلکه از طریق این سریال، فرهنگ ایرانی خود را به مخاطبان معرفی کنم. تمام دست اندرکاران این پروژه ایرانی هستند. این مساله مایه غرور و افتخار من است و سعی خواهم داشت تا پایان به بهترین وجه مسوولیت خود را انجام دهم.»
بازیگران کشف حجاب کرده کجا رفتند
مدتی از انتشار این خبرها نگذشته بود که با کشف حجاب تعدادی از بازیگران زن در شبکه های مجازی این مساله مسلم شد که این افراد از ایران خارج شده اند؛ ولی به چه هدفی؟
این همان سوالی بود که رسانه ها را کنجکاو کرد و البته این بازیگران هم دیگر پنهان کاری نکردند و مشخص شد که سریال های دیگری هم در شبکه های ماهواره ای در راه است که این بار نیروهایشان را از داخل کشور جذب کرده اند. این خبرها در حالی دهان به دهان نقل می شد که سایت روزنامه سینما در مطلبی که آن را در نسخه مکتوب منتشر نکرد اعلام کرد سعید ابراهیمی فر و محمدتقی راوندی به عنوان کارگردان در شبکه جم مشغول به کار شده اند. البته از آنجا که شنیده می شد مهدی مظلومی نیز فیلمی برای این شبکه ساخته است با وی گفتگوی کوتاهی انجام داد که او گفت: «دیگران را نمی دانم اما من ساخت سریال در ترکیه را تکذیب می کنم. مثل خیلی های دیگر به من هم پیشنهاد شد اما من برای ساخت سریال جواب مثبتی ندادم.»
این اظهارنظر گرچه نوک پیکان انتقادها را تا مدتی از وی دور کرد ولی دیری نپایید که شبکه جم تبلیغ تله فیلم «منو تنها نذار» را روی آنتن برد که در پایان آن نام کارگردان مهدی مظلومی درج شده بود. این موضوع بار دیگر باعث شد خبرنگاران سراغ مظلومی بروند و از وی توضیح بیشتری بخواهند. وی در گفتگویی با روزنامه هفت صبح اعلام کرد: «بنده چند ماه پیش این فیلم را برای تهیه کننده ای به نام زاراوان که یکی از دفاتر پخشش در دوبی است ساختم و قرار است در ۱۴ شبکه عربی، هندی، ایرانی و اروپایی پخش شود. جم هم یکی از خریداران فیلم است که مسئولیتش با من نیست و به خواست من از شب دوم اسمم از تیزر حذف شد. نوع پوشش بازیگران هم به دلیل بین المللی بودن باید مختصات خودش را می‌داشت. من تا انتهای سال ۲۰۱۶ تعهد ساخت شش فیلم دیگر را هم دارم.»
منتظر نام‌های جدید باشید
در کنار این موضوع مظلومی اما خبر از یک اتفاق دیگر هم داد و گفت: «در همان شبکه جم بیش از ۴ کارگردان نامدار مشغول کارند و ۳ نفر دیگر در راهند. اما اجازه بدهید اسمی نبرم. چون قطعا فعلا دوست ندارند اسمشان برده شود. اما این ماجرا جدی است و این محدود به کارگردانان هم نیست. بسیاری از عوامل دیگر از فیلمبردار، صدابردار، گریم ، طراح صحنه و… دارند از ایران می روند.»
حال به نظر می رسد در کنار چکامه چمن ماه، صدف طاهریان و مانی کسرائیان که حضورشان با پخش تبلیغات سریال های پیش روی این شبکه فارسی زبان قطعی شده و البته مهدی مظلومی که به هر حال یک تله فیلم از وی به هر دلیلی سر از این شبکه درآورده است باید منتظر نام های دیگری هم بود.
پخش مکرر تبلیغات یک سریال با نام «آبی عشق» که بازیگر کشف حجاب کرده ایرانی در آن حضور دارد این بار نام سعید ابراهیمی فر را بر سر زبان ها انداخت و وی تاکنون در این باره اظهارنظر نکرده است.
مراقب باشید! گام بعدی کار کردن روی کیفیت آثار خواهد بود
و اما نکته دیگری که لازم است در باب این اتفاقات بدان اشاره کرد کیفیت این سریال ها و تله فیلم ها است که فعلا تبلیغات آنها پخش می شود. همین تیرزها نشان می دهد که این آثار کیفیت چندان قابل توجهی ندارند، اما نقد دقیق تر را باید به زمان پخش این آثار موکول کرد. با فرض کیفیت نازل این آثار در گام های اولیه ولی اگر این روند ادامه پیدا کند قطعا به مرور سرمایه گذاران و برنامه ریزان پشت پرده تمرکز خود را بر کیفیت آثار نیز خواهند گذاشت و آنگاه باید نگرانی‌های بیشتری هم در باب جذب هنرمندان داخلی و هم بالا رفتن تعداد مخاطبان این سریال ها در ایران داشت.
در حالی که این خبرها در رسانه های رسمی و غیررسمی منتشر می شود حسین نوش آبادی سخنگوی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی نیز نسبت به این موضوع واکنش نشان داد و روز جمعه به خبرگزاری جمهوری اسلامی گفت: «براساس قوانین اجرایی دولت و وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی هرگونه همکاری یا مشارکت در تولید برنامه برای شبکه های ماهواره ای فارسی زبان تخلف محسوب می شود.»
وی که پیش از این در نشست هفتگی خود با رسانه ها بیشتر صحبت خود را به پخش آگهی تولیدات داخلی از شبکه های آنسوی آبی و همچنین پخش آثار موسیقایی معطوف کرده بود در گفتگوی روز جمعه ۱۳ آذر ماه کلی تر صحبت کرد و هرگونه مشارکت با این شبکه ها را تخلف دانست.
نشانه رفتن سبک زندگی ایرانی اسلامی
راه اندازی شبکه های مختلف با محوریت ورزش، جهانگردی، فیلم، موسیقی، سریال، انیمیشن و برای مناطق مختلف از جمله افغانستان و کردستان نشان از این دارد که سرمایه گذاران و صاحبان شبکه جم به صورت کاملا برنامه ریزی شده هدف های بلندمدت تری را دنبال می کنند و به ویژه در بخش تبلیغات و همچنین سبک زندگی نیاز است که مطالعات دقیق تری درباره سیاست ها و تولیداتشان در داخل کشور انجام گیرد.
آنچه بارها و بارها از سوی کارشناسان و رسانه ها هشدار داده شده سبک زندگی ای است که توسط سریال های این شبکه ها ترویج می شود که از نوع پوشش تا روابط زن و مرد و ارکان خانواده را هدف قرار داده است. از سوی دیگر این آثار از بی کیفیت ترین تولیدات جهانی است که ساعات زیادی از وقت خانواده ها به ویژه بانوان را به خود اختصاص می دهد که این امر باعث تنزل سلیقه هنری افراد نیز می شود. این در حالی است که بسیاری از تولیدات سینمایی، تئاترها و کنسرت های داخلی از کیفیت قابل قبول تری برخوردارند ولی به دلیل آشفتگی فضای فرهنگی کشور مخاطب کمتری به خود می بینند.
از زاویه‌ای دیگر هم می‌توان به فعالیت این شبکه ها دقت نظر داشت آن هم تبلیغاتی است که در این رسانه ها روی آنتن می‌رود. در مقاطعی تولیدکنندگان داخلی نیز ترجیح دادند محصولات خود را از این طریق تبلیغ کنند و با وجود تذکر مکرر مسئولان باز هم دست از این کار نکشیدند که شاید دلیل آن را باید در تعداد مشتریانی جستجو کرد که از این طریق به دست می آوردند. در این وانفسا و همکاری‌های نامنظم تلویزیون ایران برای پخش آنونس فیلم های در حال اکران، بازار پخش آنونس فیلم های روی پرده از این شبکه ها نیز رونق خود را دارد و فقط در مقاطعی با تذکر مسئولان وزارت ارشاد تعداد آنها کم می‌شود.
در کنار بحث تهاجم فرهنگی به نظر می‌رسد باید به چرخه مالی تبلیغاتی که در این شبکه ها پخش می شود نیز دقت کرد.
سخن آخر اینکه زنگ خطر مدت هاست به صدا درآمده ولی این بار خطر شکل متفاوتی به خود گرفته و شبکه های فارسی زبان با صرف هزینه های بیشتر به دنبال جذب هنرمندان داخلی هستند. گرچه فعلا نام افرادی که به گوش می رسد کم تعداد است ولی باید با آسیب شناسی درست به فکر آینده نیز بود. مسئولان فرهنگی باید در حوزه دستمزدها، ممیزی، نمایش از تلویزیون و اکران در سینماها و توزیع در شبکه نمایش خانگی تمهیداتی بیندیشند تا اینگونه به نظر نرسد که کار هنری در خارج از مرزها حرفه ای تر و به صرفه تر از داخل کشور است.
